Μια ακόμη χαμένη ευκαιρία για τη δημόσια υγεία;

makrynos giorgos 2

του Γιώργου Μακρυνού*

Η ταχέως εξαπλούμενη πανδημία της Covid-19 επανέφερε στο προσκήνιο την παραμελημένη τις τελευταίες δεκαετίες δημόσια Υγεία. Τη δημόσια Υγεία ως έννοια και αρχές, ως εφαρμοσμένο επιστημονικό πεδίο, ως δημόσιο αγαθό και ως τομέα άσκησης δημόσιας πολιτικής.

Είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι η παρούσα παγκόσμια υγειονομική κρίση, που δοκιμάζει οικονομίες, κοινωνίες και συστήματα Υγείας, είναι πρωτίστως μια κρίση δημόσιας υγείας. Κρίση στενά συνυφασμένη με το κυρίαρχο αγροτοδιατροφικό πρότυπο, την κλιματική κρίση, την επαυξανόμενη μετακίνηση πληθυσμών, την εμφάνιση αναδυόμενων νοσημάτων, τη διόγκωση της φτώχειας και τη διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων. Συνέπειες αναπόφευκτες του κυρίαρχου παγκοσμιοποιημένου και νεοφιλελεύθερου μοντέλου.

Η δημόσια υγεία, αν και απέκτησε ως «σημαίνον» σημαντικό χώρο στο καθημερινό λεξιλόγιο αυτής της κρίσης, παρά ταύτα εξακολουθεί και παραμένει μια παρερμηνευμένη έννοια σε μεγάλη μερίδα της κοινής γνώμης ως προς τα «σημαινόμενά» της. Αν και στην καθομιλουμένη χρησιμοποιείται ως συνώνυμη της πληθυσμιακής υγείας (εύλογη ετυμολογική ερμηνεία), η ταύτιση της με το δημόσιο σύστημα Υγείας και κατ’ επέκταση με τη δημόσια περίθαλψη στρεβλώνει το πραγματικό νόημά της και αποπροσανατολίζει από τους στόχους της.

Μονομερής υγειονομικός σχεδιασμός

Σε αυτό το σημασιολογικό σφάλμα διολισθαίνει και σημαντικό τμήμα του πολιτικού κόσμου -κυβερνητικού και αντιπολιτευόμενου- παρασύροντας τον δημόσιο πολιτικό λόγο και την κοινοβουλευτική διαδικασία σε μια εκτός αντικειμένου δημόσιας υγείας προσέγγιση, διατηρώντας έτσι τα ιατροκεντρικά στερεότυπα και διαμορφώνοντας μονομερώς τον υγειονομικό σχεδιασμό της χώρας.

Η σημειολογική αυτή σύγχυση αξιοποιείται τα μάλα και την τρέχουσα περίοδο από την κυβέρνηση, ειδικά όταν αναφέρεται στην «άμεση θωράκιση της δημόσιας Υγείας» εξαγγέλλοντας προσλήψεις ιατρονοσηλευτικού και παραϊατρικού προσωπικού (!) μόνο για τα νοσοκομεία, εκτοπίζοντας περαιτέρω από την υγειονομική επικράτεια την περιοχή της δημόσιας υγείας.

Πρωθυπουργική υπόσχεση, με σκοπό να διασκεδάσει πρόσκαιρα την αγωνία της κοινωνίας μπροστά στον επελαύνοντα άγνωστο νέο εχθρό, επιχειρώντας παράλληλα μια αποσπασματική και επικουρική υποστύλωση, στην κατεδάφιση του δημόσιου συστήματος Υγείας που ο νεοφιλελεύθερος οδοστρωτήρας επιφέρει, αλλά και μια αναγκαστική αναγνώριση της ηρωικής συμβολής του υγειονομικού προσωπικού -του μέχρι πρότινος συκοφαντημένου δημόσιου τομέα- στην αντιμετώπιση της αχαρτογράφητης πρώτης φάσης.

Υγειονομική αναγνώριση (αν και ετεροβαρής), αποσπασματική και πρόσκαιρη, που δεν απαντά συνολικά και επαρκώς στις πάγιες και διαρκείς ανάγκες του ήδη υποβαθμισμένου Εθνικού Συστήματος Υγείας και ειδικότερα της δημόσιας περίθαλψης, αλλά και αποφεύγει έξυπνα οιανδήποτε ουσιαστική παρέμβαση στην αναβάθμιση των κρατικών υπηρεσιών δημόσιας υγείας και της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Έμπρακτη αναβάθμιση με την εξασφάλιση πόρων, εξοπλισμού και πλήρους στελέχωσης με εξειδικευμένους επαγγελματίες δημόσιας υγείας.

"Λύση" μέσω τετράμηνων συμβάσεων

Ως επιβεβαίωση αυτών, η επιλογή της κυβέρνησης να ενισχύσει τις ήδη υποστελεχωμένες υπηρεσίες δημόσιας Υγείας (υπουργείο Υγείας, Περιφέρειες και δήμοι) για την αντιμετώπιση της πανδημίας, με ολιγάριθμες τετράμηνες συμβάσεις, αποκαλύπτει τις προθέσεις της όχι μόνο για την υποσχεθείσα ανασυγκρότηση των υπηρεσιών δημόσιας Υγείας, αλλά και τον τρόπο και την κουλτούρα με την οποία αντιλαμβάνεται και σχεδιάζει την αποτελεσματική διαχείριση και τον έλεγχο της πανδημίας (και) στην τρέχουσα κρίσιμη επιδημιολογική φάση. Τρόπο περιστασιακό, πρόχειρο και ανακόλουθο και κουλτούρα που υποτάσσει τις αρχές της δημόσιας υγείας στην αρχή της πολιτικής προστασίας.

Δείγματα γραφής της συγκεκριμένης αντίληψης για την ανάπτυξη της δημόσιας υγείας έδωσε η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Υγείας στο αντίστοιχο νομοσχέδιο του Μαρτίου, που αποδείχθηκε (εν τοις πράγμασι) ελλιπές και αποσπασματικό, μη αναδεικνύοντας την ισότιμη διατομεακή λειτουργία των τριών πυλώνων της δημόσιας υγείας. Δηλαδή της πρόληψης με αυτήν της προστασίας και της προαγωγής υγείας, ιδιαίτερα δε της συμβολής της τελευταίας στην καταπολέμηση των κοινωνικών ανισοτήτων στην υγεία, μέσω διατομεακών παρεμβάσεων που αφορούν τους κοινωνικοπεριβαλλοντικούς και συμπεριφερολογικούς προσδιοριστές της.

Εξίσου μεγάλη χαμένη ευκαιρία αυτού του νομοσχεδίου για τη σύγχρονη ανάπτυξη υπηρεσιών δημόσιας υγείας -που θα διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο (και) στην αντιμετώπιση της πανδημίας- υπήρξε η οριστική εγκατάλειψη προηγούμενης νομοθετικής πρόβλεψης περί σύστασης και λειτουργίας «Σώματος Λειτουργών Δημόσιας Υγείας». Ενός ανολοκλήρωτου κι «εν υπνώσει» θεσμού, ενιαίας οργάνωσης της δημόσιας υγείας με επιτελικό και διατομεακό επιχειρησιακό ρόλο και κοινοτικό προσανατολισμό, οπλισμένου με όλα τα σύγχρονα εργαλεία της δημόσιας υγείας, αξιόμαχου σώματος επαγγελματιών δημόσιας υγείας, ασπίδας υγειονομικής ασφαλείας σε κάθε μόνιμη ή έκτακτη απειλή δημόσιας υγείας.

Αναγκαίο ένα νέο σχέδιο διαχείρισης

Γνωρίζουμε ότι η κάθε φάση αντιμετώπισης της πανδημίας, με βάση πάντα τα αντικειμενικά δεδομένα και δυνατότητες, υπαγορεύει τις δικές της προτεραιότητες. Η μετάβαση από την επιδημιολογική συγκυρία του γενικού lockdown σε αυτήν της «κοινοτικής κανονικότητας» αναπόφευκτα μεταβιβάζει το κέντρο βάρους των σχεδίων διαχείρισης και ελέγχου της Covid-19 από τη «νοσοκομειοκεντρική» πλευρά, στο πεδίο των πολιτικών δημόσιας υγείας αποκαθιστώντας έτσι και μια λειτουργική ισορροπία ανάμεσα στις δυο απομακρυσμένες ηπείρους του ίδιου υγειονομικού χάρτη.

Η αλλαγή φάσης -και με σταθερά δεδομένα τόσο την εξεύρεση αποτελεσματικής φαρμακευτικής αγωγής όσο και τη μακρόχρονη αναμονή ασφαλούς εμβολίου (ενός ακόμη όπλου δημόσιας υγείας)- καθιστά αναγκαίο τον επαναπροσδιορισμό της στρατηγικής, με αναπροσανατολισμό επιχειρησιακής πλεύσης και νέο σχέδιο διαχείρισης, με προτεραιοποίηση των πολιτικών δημόσιας υγείας και ευρύτερη διεπιστημονική συνέργεια.

Σε αυτές τις διαπιστώσεις συναινούν πλέον και δημοσίως έγκριτοι επιστήμονες, εντός και εκτός Ελλάδας, πρόσωπα με σημαντική συμβολή στο πεδίο της δημόσιας υγείας (ακαδημαϊκοί και εμπειρογνώμονες), αλλά και κλαδικοί φορείς επαγγελματιών δημόσιας υγείας.

Διαπιστώσεις που μαζί με τις ολοένα πυκνούμενες και έντονες αντιδράσεις της αξιωματικής αντιπολίτευσης (και άλλων πολιτικών δυνάμεων), αλλά και πολλών κοινωνικών, επιστημονικών και παραγωγικών φορέων, εξαιτίας των κυβερνητικών παλινωδιών και αλλεπάλληλων αστοχιών, υφαίνουν ένα δίκτυ αμφισβήτησης στο ασκούμενο κυβερνητικό σχέδιο κατά της πανδημίας.

Σχέδιο αντιφατικό, προσωρινό και πρόχειρο, που προκαλεί σύγχυση και αβεβαιότητα στους πολίτες. Σχέδιο άπνοο, που ασφυκτιά εντός των στενών κυβερνητικών ορίων, στερούμενο την αναγκαία ευρύτερη κοινή συναίνεση (πολιτική, κοινωνική, επιστημονική), βασική προϋπόθεση για την συνδιαμόρφωση και τον συντονισμό αποτελεσματικής νέας εθνικής στρατηγικής. Συναίνεση, που το πολύτιμο κοινωνικοπολιτικό της κεφάλαιο -αυτό της πετυχημένης (για ποικίλους λόγους) πρώτης φάσης- σκόρπισαν οι περιστασιακοί, ανακόλουθοι, έως και κωμικοτραγικοί προσφάτως κυβερνητικοί χειρισμοί.

Ζητούμενο η θωράκιση με προσωπικό

Νέα εθνική στρατηγική που θα επαναφέρει τις αρχές, τους σκοπούς και τις βασικές λειτουργίες της δημόσιας υγείας δρώντας διατομεακά και συμπράττοντας διεπιστημονικά. Που θα θωρακίζει τις αντίστοιχες υπηρεσίες με πλήρες και κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό, ετοιμοπόλεμα στελέχη ενός ισχυρού κρατικού μηχανισμού λειτουργών δημόσιας υγείας, με πόρους, εξοπλισμό και επιχειρησιακή επάρκεια, αποδεικνύοντας εμπράκτως και όχι ρητορικά ότι η δημόσια υγεία είναι πρωτίστως άσκηση δημόσιας πολιτικής, ισχυρός βραχίονας κοινωνικής πολιτικής και γίνεται με την ευθύνη του κράτους.

Διότι η δημόσια Υγεία «ως το σύνολο των οργανωμένων δραστηριοτήτων της Πολιτείας και της κοινωνίας που είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες και αποβλέπουν στην πρόληψη των νοσημάτων, την προστασία και την προαγωγή υγείας του πληθυσμού, στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής» μπορεί να αποτελέσει τον ισχυρότερο αποτρεπτικό παράγοντα στην αντιμετώπιση της πανδημίας!

Στοιχειώδες, Γουάτσον!

* Ο Γιώργος Μακρυνός είναι πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Εποπτών Δημόσιας Υγείας, υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Πολιτικών Δημόσιας Υγείας της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής

*αναδημοσίευση από την avgi.gr

eep logo