Πόντιοι πρόσφυγες και Πειραιάς

pontioi mnhmeio peiraia

του Σπύρου Σπυρίδων

Τέλη της δεκαετίας του 1910. Η παραλία της Δραπετσώνας και του Κερατσινίου είναι τόπος εκδρομής και αναψυχής. Στο λιμανάκι της Κρεμμυδαρούς βρίσκονται τα ξύλινα μπάνια που έχουν φτιάξει ο Πρεβεδούρος και ο Κράκαρης. Εδώ έρχονται τρατάρηδες και ψαράδες για να αλιεύσουν την περίφημη σαρδέλα της Κρεμμυδαρούς. Πάνω στο κύμα διατηρούσε καφενεδάκι κάποιος Γιαννούλης, το οποίο επισκέπτονται Πειραιώτες αλλά και αθηναίοι για «μεζεδάκι και ρομάντζα» (Ι. Δραγάτσης, εφημερίδα «Χρονογράφος», 1Ιανουαρίου1931)

Η έλευση των Ποντίων και Μικρασιατών προσφύγων αλλάζει εντελώς τη φυσιογνωμία και τον χαρακτήρα του Πειραιά. Σύμφωνα με την απογραφή του 1928, οι πρόσφυγες αποτελούν το 40% του πληθυσμού του Πειραιά και το 19% του πληθυσμού της Αθήνας. Στην περιφέρεια του Πειραιά οι αριθμοί είναι ακόμα πιο εύγλωττοι. Πριν από το ’22 ζουν στις περιοχές της περιφέρειας μόλις 1750 άνθρωποι. Το 1928 ζουν στην περιοχή του Κερατσινίου περίπου 11.000 άνθρωποι, στη Δραπετσώνα 17.000, στον Κορυδαλλό 2.500, στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη 3.000 και στη Νίκαια διαβιούν πάνω από 33.000 κάτοικοι.

Το τραύμα του ξεριζωμού θα τους ακολουθεί για πάντα. Κι η λαϊκή τους μουσική με το κλάμα της λύρας θα το θυμίζει πάντα: «Ξεριζωμέν’ αδά κι εκεί μωρά βασανισμένα! Πάπον προς πάπον κράτεσαν κειμήλια ματωμένα»!

Θα επηρεάσει αργότερα τόσο τη διαμόρφωση της προσφυγικής μνήμης όσο και τη συγκρότηση της ιδιαίτερης προσφυγικής ταυτότητας. Όταν περιγράφουν την τραυματική εμπειρία τους αποστασιοποιούνται, είναι σαν να περιγράφουν την εμπειρία κάποιου άλλου. Η διαμεσολάβηση και η χρονική απόσταση από τα γεγονότα θα κάνει να μοιάζει το τραύμα αυτό σαν μια ανοιχτή πληγή πέρα και έξω από τους πρόσφυγες. Η ανάμνηση του βιωμένου πόνου θα φτάνει ως αυτούς από μια άλλη διάσταση, από έναν άλλον χωροχρόνο.

Μέσω της αίσθησης του «συνανήκειν» δημιουργείται μια φαντασιακή κοινότητα των προσφύγων, οι οποίοι κινούνται σ’ έναν δικό τους χώρο συγκεκριμένο, με τους δικούς τους συλλόγους, το δικό τους τύπο, τις δικές τους εκδόσεις, τις δικές τους εκδηλώσεις. Η ιδεολογία του προσφυγισμού και το πώς μέσα από αυτή την ιδεολογία βλέπουν τον ντόπιο πληθυσμό, βοηθάει τους πρόσφυγες στη συγκρότηση της δικής τους ταυτότητας. Έτσι λοιπόν η προσφυγική ταυτότητα γίνεται μια ιδιαίτερη ταυτότητα, ένας σημαντικός παράγοντας ενσωμάτωσης που φέρνει κοινωνική ισορροπία.

Η αυτοοργάνωση των Ποντίων προσφύγων είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός. Το 1923 οι συσταθέντες σύλλογοι «Ένωσις Ποντίων Πειραιώς», το «Σωματείον Αλληλοπροστασίας Προσφύγων», ο «Σύλλογος Προσφύγων Κρεμμυδαρούς, η Αναγέννηση», η «Εργατική Ένωσις Προσφύγων Κρεμμυδαρούς» και ο «Αναμορφωτικός Σύλλογος Νεολαίας Ποντίων Πειραιώς» αποστέλλουν ένα υπόμνημα στην ελληνική κυβέρνηση απαιτώντας οριστική λύση στο στεγαστικό ζήτημα των προσφύγων της περιοχής.

Ο πανεθνικός εορτασμός μνήμης της γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού από τις ορδές του Κεμάλ, μας δίνει την δυνατότητα να τιμάμε και τον πειραϊκό προσφυγισμό. Που ήρθε, ενσωματώθηκε, ρίζωσε, μεγαλούργησε…

eep logo