Του Κώστα Δουζίνα*
Προσπαθήσαμε στο προηγούμενο να δούμε τι έφταιξε για το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών. Λέγαμε ότι δεν μπορούμε να εξηγήσουμε την ήττα αποκλειστικά με τις αστοχίες των τελευταίων εβδομάδων, ούτε με την υποτιθέμενη αποτυχία της επικοινωνιακής τακτικής. Το προβληματικό μήνυμα κυρίως και δευτερευόντως η ανεπάρκεια του αγγελιοφόρου εξηγεί τις περισσότερες αποτυχίες. Τι όμως έφταιξε για την περιορισμένη επιτυχία. Ένας λόγος είναι σίγουρα η εγκατάλειψη της θεωρητικής ανάλυσης που δίνει τα εργαλεία για τον στρατηγικό προγραμματισμό. Πολλοί από εμάς απορροφήθηκαμε από την «κυβερνησιμότητα», άλλοι επιμείναμε σε έναν επιφανειακό οικονομισμό, που δημιουργεί μια επίφαση ριζοσπαστικότητας, άλλοι αδιαφορήσαμε για την σύνδεση της ιδεολογίας με την ψυχική οικονομία και το συναίσθημα των πολιτών. Η δομική και η ταξική ανάλυση για τα έργα και τις ημέρες της κυβέρνησης πρέπει να αρχίσει αμέσως. Μια τέτοια θεωρητική αποτίμηση θα αποτελέσει την ραχοκοκαλιά των μελλοντικών λεπτομερών εκτιμήσεων και της απόδοσης επί μέρους ευθυνών.
Κυβέρνηση σε ομηρία
Ας αρχίσουμε από τα βασικά. H θεωρητική και πολιτική αβεβαιότητα έγιναν εντονότερες όταν ανέλαβε την κυβέρνηση η Αριστερά και όχι βέβαια την εξουσία, καθώς εξουσία και κυβέρνηση δεν είναι έννοιες συνώνυμες. Το παλιό σύστημα εξουσίας ανησύχησε από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ αλλά δεν πειράχτηκε πολύ.
Οι αντιπρόσωποι των θεσμών συμπεριφέρονταν ως κυβερνήτες αποικιών. Οι δανειστές χρησιμοποίησαν την εξασθένηση της χώρας για να αυξήσουν τις εξουσίες επιβολής και ελέγχου και να καθορίσουν κάθε πολιτική της κυβέρνησης ακόμη και κάποιες που δεν είχαν δημοσιονομικές επιπτώσεις. Η κυβέρνηση όμως είχε να αντιμετωπίσει και την τρόικα «εσωτερικού». Οι τράπεζες, το μεγάλο κεφάλαιο, τα συστημικά ΜΜΕ και δημόσιοι υπάλληλοι συμμετείχαν σε ένα «μεταμοντέρνο» πραξικόπημα.
Οι δυσκολίες αυτές δεν ήταν απρόβλεπτες. Η βασική αντίφαση ήταν ότι όταν ένα αριστερό κόμμα αναλαμβάνει τη διοίκηση του κράτους συναντά έναν εχθρικό θεσμό που έχει οργανωθεί για να ανακόψει την ανοδική του πορεία και να ματαιώσει τα σχέδιά του. Η μαρξιστική πολιτική και νομική θεωρία υποστηρίζουν ότι και η μορφή και το περιεχόμενο κράτους και δικαίου βρίσκονται απέναντι στην Αριστερά. Θεμελιώδης λειτουργία του κράτους είναι να διασφαλίζει ότι ο ταξικός αγώνας περιορίζεται, αστυνομεύεται, και οι μικρές νίκες της εργατικής τάξης δεν θέτουν σε κίνδυνο την καπιταλιστική κυριαρχία.
Σε αυτή την κατεύθυνση, η κρατική εξουσία επιλέγει στρατηγικά τα πεδία της παρέμβασής της για να διατηρεί την ταξική κυριαρχία. Οι επιλογές της ικανοποιούν τα ταξικά συμφέροντα με πολλούς τρόπους. Με το επιλεκτικό φιλτράρισμα της πληροφορίας, τη συστηματική έλλειψη δράσης σε ζητήματα λαϊκού ενδιαφέροντος, τη χρησιμοποίηση αμοιβαία αντιφατικών προτεραιοτήτων, την άνιση υλοποίηση αποφασισμένων μέτρων και την επιδίωξη ad hoc, περιστασιακών και ασυντόνιστων πολιτικών
Στην ελληνική περίπτωση, το κράτος και οι ανώτεροι κρατικοί λειτουργοί σταθεροποιούν τις σχέσεις ανάμεσα στο κεφάλαιο, τους πολιτικούς και τα ΜΜΕ. Ηπρόσφατη κρατική παρέμβαση προωθούσε τα τραπεζικά συμφέροντα και υποβάθμιζε τους κλάδους της βιομηχανίας και των κατασκευών.
Η ειρωνία της ιστορίας
Αυτή η ανάλυση μας βοηθά να κατανοήσουμε τις δυσκολίες που έπρεπε να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, όταν κληρονόμησε έναν δημόσιο τομέα ο οποίος συνδυάζει τη θεσμική και ιστορική αντι-αριστερή προκατάληψη με μια ταξική αντίληψη στρατηγικών επιλογών.
Αλλά η μεγαλύτερη δυσκολία είναι δομική. Όσο περισσότερο προσπαθεί η κυβέρνηση να αλλάξει την ισορροπία τόσο περισσότερο το κράτος, ως «συμπύκνωση του συσχετισμού δυνάμεων», θα αντιστέκεται. Η αλλαγή του συσχετισμού χρειάζεται μια περιοδική πολιτική shock, στρατηγικά δηλαδή επιλεγμένες παρεμβάσεις σε κρίσιμους τομείς, και σταδιακές μεταρρυθμίσεις .
Με άλλα λόγια, έπρεπε και πρέπει να διευκολύνουμε τις φιλολαϊκές εξελίξεις στον δημόσιο τομέα και να ενθαρρύνουμε τα κοινωνικά κινήματα ώστε να ασκούν διαρκώς πίεση από τα έξω. Δεύτερον, ο ΣΥΡΙΖΑ όφειλε να έχει επικεντρωθεί σε θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Η λαϊκή συμμετοχή στη μικρο-διαφθορά δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει πάνδημη κατακραυγή με απαίτηση ένα πιο αποτελεσματικό και ειλικρινές κράτος.
Αποτελεί ιστορική ειρωνεία ότι οι μέθοδοι και οι πειθαρχίες της αποτελεσματικής διοίκησης εισάγονται για πρώτη φορά από μια αριστερή κυβέρνηση, η οποία στοχεύει στην ανατροπή των στρατηγικών στόχων του νεοφιλελεύθερου κράτους. Ορισμένες από τις κεντρικές μεταρρυθμίσεις προς την δημιουργία ενός αποτελεσματικού αστικού κράτους πράγματι έγιναν: η συνταγματική αναθέωρηση, η απλή αναλογική, ο Κλεισθένης, οι αξιολογικές επιλογές των διευθυντών στο δημόσιο, ο ποινικός κώδικας και ο κώδικας ποινικής δικονομίας, η αδειοδότηση των καναλιών, το κτηματολόγιο, το δασολόγιο. Πρέπει να γίνουν περισσότερα. Μόνο η Αριστερά μπορεί να φτιάξει το κράτος που οι άλλοι χρησιμοποιούσαν ως λάφυρο και κέντρο διευκολύνσεων και εύρεσης εργασίας πελατών.
*Ο Κώστας Δουζίνας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, βουλευτής Α' Πειραιά και πρόεδρος του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς
