Ισότητα, το αξιακό θεμέλιο της Αριστεράς

douzinas kostas

Του Κώστα Δουζίνα

Λίγα λόγια για τις διαφορές Αριστεράς και Δεξιάς. Αυτές που πολλοί λένε ότι ουσιαστικά δεν υπάρχουν ή ότι δεν έχουν πια σημασία. Τείνω να διαφωνώ. Ας ξεκινήσω με ένα φιλοσοφικό αξίωμα. Η ελευθερία δεν μπορεί να ανθίσει χωρίς ισότητα και η ισότητα δεν υπάρχει χωρίς ελευθερία. Ο Étienne Balibar επινόησε τον όρο «ισο-ελευθερία» που εξελίχθηκε σε “ισο-δημοκρατία”. Τον 19ο αιώνα, οι φιλελεύθεροι ήταν φανατικοί εχθροί της δημοκρατίας φοβούμενοι ότι η επέκταση του δικαιώματος ψήφου στους φτωχούς, τους άκληρους και τις γυναίκες θα οδηγούσε στην κατάργηση της ιδιοκτησίας και στην εξουσία του όχλου. Αυτό βέβαια δεν έγινε. Αλλά η συνεχής διεύρυνση και εμβάθυνση της δημοκρατίας μετέτρεψε την ισότητα και την ελευθερία από αρχικά αντίθετες σε ξαδερφάκια. Η σχέση είναι τόσο στενή που όταν η μία αξία χάνεται και η άλλη υποχωρεί. Ο σοβιετικός κομμουνισμός απέρριψε την πολιτική ελευθερία και δημιούργησε τις κομματικές ελίτ, το αντίθετο της ισότητας. Ο καπιταλισμός απορρίπτει την ισότητα και οδηγεί στην ανελευθερία της ακραίας φτώχειας και της δομικής ανεργίας. Η ισότητα και η ελευθερία είναι λοιπόν φιλοσοφικά αδιαχώριστες.

Το αίτημα και ο αγώνας για ισότητα ήταν και είναι πολιτικός. Το πρώτο άρθρο της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα δηλώνει ότι όλοι οι άνθρωποι γέννιουνται ελεύθεροι και ίσοι. Η δήλωση δεν περιγράφει την πραγματικότητα. Δεν γεννιόμαστε ελεύθεροι αλλά απολύτως εξαρτημένοι από όσους μας φροντίζουν. Δεν γεννιέται το παιδί στην Μάντρα ίσο με το παιδί στη Εκάλη, ούτε το παιδί του εφοπλιστή ίσο με αυτό του ναυτεργάτη. Η δήλωση δεν είναι περιγραφική αλλά επιτελεστική, κάλεσμα για δράση: «Ας δράσουμε πολιτικά για να κατακτήσουμε την ισότητα και την ελευθερία». Αυτή είναι η κατηγορική επιταγή της Αριστεράς. Η δεξιά όχι μόνο δεν την αποδέχεται αλλά προωθεί την ανισότητα.

Ο Thomas Piketty στο σημαντικό βιβλίο Το Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα, καταγράφει την ιστορική εξέλιξη των ανισοτήτων και ερμηνεύει τα αίτια τους σε μια από τις σημαντικότερες κριτικές του σύγχρονου καπιταλισμού. Οι ανισότητες πλούτου αυξάνονται αν το ποσοστό κέρδους είναι μεγαλύτερο από το ποσοστό οικονομικής μεγέθυνσης. Αυτό συμβαίνει μόνιμα στις κοινωνίες μας και μεγαλώνει τις ανισότητες. Ένα τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 50% του παγκόσμιου πλούτου, δηλώνει η Oxfam, επιβεβαιώνοντας το σύνθημα των μεγάλων αντιστάσεων του 2011 με 2014 ότι «είμαστε το 99%». Αν κοιτάξουμε την Ελλάδα, το Gini coefficient, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος μέτρησης της ανισότητας, την κατατάσσει στην θέση 140 από 180 χώρες ενώ στην ΕΕ 21η από 28. Το Ίδρυμα Bertelsmann σε πρόσφατη ερευνά για την κοινωνική δικαιοσύνη στην Ευρωπαϊκή Ένωση κατατάσσει την Ελλάδα τελευταία, όπως ήταν και πριν την κρίση. Γράφει: «Η αμέλεια των προηγούμενων κυβερνήσεων για μέτρα κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού άφησαν τους πιο ευάλωτους απροετοίμαστους να αντιμετωπίσουν τα αποτελέσματα της κρίσης».

Οι ανισότητες είναι καταστροφικές ηθικά, πολιτικά αλλά και οικονομικά. Πολιτικά, υπάρχει βαθειά αντίφαση μεταξύ της δημοκρατίας, που αναγνωρίζει την πολιτική ισότητα, και της τεράστιας οικονομικής ανισότητας του ύστερου καπιταλισμού. Οι διευρυνόμενες ανισότητες πλούτου και εισοδήματος απειλούν την δημοκρατία και γίνονται το θερμοκήπιο ακροδεξιών, ξενοφοβικών και ρατσιστικών ιδεών. Οικονομικά, η αναδιανομή του εισοδήματος εις βάρος των μισθωτών και η στασιμότητα των λαϊκών εισοδημάτων μετά το 1989 οδήγησε στον υπερδανεισμό των λαϊκών νοικοκυριών και την φούσκα του χρηματιστηρίου που όταν έσκασε οδήγησε στην χρηματοπιστωτική κρίση. Η δομική αντίφαση του παγκοσμιοποιημένου νεοφιλελευθερισμού σημαίνει ότι οι ανοικτές αγορές, σύνορα και εμπόριο οδηγούν αδήριτα σε ανεργία και ανισότητες. Το πείραμα απέτυχε για τους πολλούς αλλά πλούτισε τους λίγους. Σταδιακά και χαμηλόφωνα εγκαταλείπεται από τους εφευρέτες του. Αλλά στην Ελλάδα κάποιοι θέλουν να διατηρήσουν τα μνημόνια μετά θάνατον, συνταγματοποιώντας τα.
Μέλημα της Αριστεράς είναι το αντίθετο: η συνεχής μείωση της ανισότητας, το κλείσιμο της ψαλίδας μεταξύ πλουσίων και φτωχών, που έγινε χάσμα τα χρόνια της λιτότητας.

*Ο Κώστας Δουζίνας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, βουλευτής Α' Πειραιά και πρόεδρος του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς

eep logo