Σύνταγμα

Την εβδομάδα αυτή ολοκληρώνεται στη Βουλή η διαδικασία της αναθεώρησης του Συντάγματος. Ήμουν μέλος της επιτροπής αναθεώρησης—με καθήκοντα αναπληρώτη του γενικού εισηγητή της πλειοψηφίας. Μετά από εκτεταμένες και πράγματι πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις, η επιτροπή κατέληξε σε μια σειρά τροπολογιών, τις οποίες και θα ψηφίσουμε στην Βουλή αυτήν την εβδομάδα.
Η συγκυρία αυτή νομίζω οτι είναι μια καλή ευκαιρία για να μιλήσουμε για το Σύνταγμα. Σε μια σειρά παρεμβάσεων θα αναφερθώ στο τι είναι το Σύνταγμα, πως το βλέπουμε ή πως πρέπει να το βλέπουμε. Αυτή είναι μια συζητηση η οποία γίνεται συνήθως μεταξύ ειδικών περί του Συντάγματος. Αν και είμαι ένας από αυτούς, θεωρώ αυτόν τον περιορισμό ως ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα των καιρών μας. Πόσες φορές έχουμε ακούσει άλλωστε ότι η πολιτική εξουσία εδράζεται στη λαϊκή κυριαρχία; Ότι ο λαός είναι αυτός που αποφασίζει; Σήμερα ωστόσο η μοναδική υλική έκφραση της κυριαρχίας αυτής είναι η συμμετοχή του λαού στις εκλογές. Έτσι όμως η δημοκρατία συρρικνώνεται, η πολιτική απονομιμοποιείται. Σε αυτή τη “μεταδημοκρατική συνθήκη”, όπως έχει ονομαστεί, οι θεσμοί της δημοκρατίας έχουν γινει σταδιακά ενα τυπικό κέλυφος, ένα άδειο πουκάμισο.

Όταν ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε το καλοκαίρι του 2016 την πρωτοβουλία αναθεώρησης του Συντάγματος και υπενθύμισε τον καταλυτικό ρόλο της εμπειρίας των πλατειών και της άμεσης δημοκρατίας στην ανατροπή του πολιτικού κατεστημένου, συνταγματολόγοι και άλλοι έγκριτοι πολιτολογούντες αντέδρασαν με εντυπωσιακά απαξιωτικό τρόπο, χάνοντας την φρόνηση και αυτοσυγκράτηση που επιβάλλει η επιστημονική γνώση και πειθαρχία. Γιατί αυτό όμως; Πέραν των προσωπικών πολιτικών προτιμήσεων (οι συνταγματολόγοι είναι και αυτοί πολιτικά όντα άλλωστε και καλά κάνουν), η απάντηση βρισκεται στην ιδεολογία. Όπως και εντός Βουλής, έτσι και εκτός Βουλής, εμφανίστηκε και διατυπώθηκε μια μεγάλη διάκριση μεταξύ συντηρητικού και δημοκρατικού συνταγματισμού. Για τους οπαδούς του πρώτου, η εξουσία του κράτους είναι αναντίρητη, η ερμηνεία συνταγματος και θεσμών μονοδιάστατη. Η αναθεώρηση πρεπει να σέβεται τις συνταγματικές διατάξεις σε τέτοιο βαθμό, που το Συνταγμα αποκτά ιδιότητες ενός ιερού κειμένου. Πρόκειται για μια αναχρονιστική μεθοδο που δεν συστοιχίζεται με τις κοινωνικές ανάγκες. Για τους συνταγματικούς φετιχιστές -και αυτό υποστηρίξε και η αντιπολίτευση- η συμμετοχή των πολιτών πρέπει να είναι περιορισμένη και υποταγμένη στις επιδιώξεις των κομματικών σχηματισμών.

Στον αντίποδα βρίσκεται ο δημοκρατικός συνταγματισμός, που υποστηρίζει οτι η συντεταγμένη εξουσία (πρέπει να) βρίσκεται σε συνεχή αλληλεξάρτηση με την συντακτική εξουσία και σε αλληλλεπίδραση με την λαική κυριαρχία. Οι συνταγματολόγοι πρέπει να έχουν καίριο και κεντρικό λόγο στις κατευθύνσεις της συνταγματικής αναθεώρησης. Όπως και οι δάσκαλοι, οι γιατροί και οι αγρότες. Στην συζήτηση για την ενίσχυση του κοινωνικού κράτους και του κράτους δικαίου, για τα νέα δικαιώματα στην εποχή της γενικής διάνοιας, για την συνταγματική κατοχύρωση παλιών και νέων θεσμών όλοι μας έχουμε λόγο και ρόλο. Οι αρχές αυτές θεμελιώνουν την ‘συμμετοχική’ και την ‘διαβουλευτική’ δημοκρατία. Η ‘συμμετοχική’ εισάγει και επεκτείνει θεσμούς άμεσης δημοκρατίας, όπως τα δημοψηφίσματα, την δυνατότητα ανάκλησης βουλευτών, την λαϊκή πρωτοβουλία για την νομοθέτηση ή απόρριψη νόμων (στοιχεία που υπάρχουν στην πρόταση της πλειοψηφίας στην επικείμενη ψήφιση). Ταυτόχρονα, οι αυτοδιοικητικές λαϊκές συνελεύσεις και προϋπολογισμοί, η συνεταιριστική κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία και άλλες αμεσοδημοκρατικές μορφές θα μπολιάσουν με νέα δυναμική την απισχνασμένη αντιπροσωπευτική μας δημοκρατία.

Αυτά είναι τα δύο συνταγματικά σχέδια για το μέλλον της Ελλάδας. Δεν είναι καινούρια και δεν αφορούν μόνο εμάς. Αλλά για αυτά περισσότερα στα επόμενα σημειώματα.