Ρεαλιστική «ουτοπία» στον Πειραιά

skafaki outopia

Έκθεση με εβδομήντα μελέτες του ΕΜΠ στο Παλαιό Ταχυδρομείο

Μια ιδιόμορφη πόλη, ο Πειραιάς, με κατεστραμμένο αστικό περιβάλλον, σχεδόν μηδενικό ποσοστό πρασίνου (δεν ξεπερνά το 1,5 τ. μ ανά κάτοικο), αλλά με μια εξαιρετικής ομορφιάς ακτή να την περιβάλλει, αναζητεί εδώ και χρόνια διεξόδους. Παράλληλα, τα τελευταία 15 χρόνια, 117 φοιτητές της Σχολής Αρχιτεκτόνων - Μηχανικών του ΕΜΠ με τους 43 καθηγητές τους, ερευνούν τα κρίσιμα, περίεργα και δυσεπίλυτα ζητήματα της πόλης, την ιστορία της, το προσφυγικό άλλοτε και τώρα, τα αρχιτεκτονικά της μνημεία, τον ρόλο και το μέλλον του λιμανιού.

Μέσα από 70 προπτυχιακές και μεταπτυχιακές εργασίες, οι οποίες εκτίθενται στην έκθεση «Πειραιάς και Ουτοπία», προτείνουν λύσεις ρεαλιστικές. Όπως άλλωστε λέει και ο αναπληρωτής καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών κ. Νίκος Μπελαβίλας, «είναι ολοκληρωμένες μελέτες και εφαρμοσμένη έρευνα, οι πιο πολλές από αυτές υλοποιήσιμες. Είναι σχεδιασμός για τις επόμενες δεκαετίες. Είναι επιστημονική ιστορική έρευνα που δυναμώνει την τοπική ταυτότητα, βοηθώντας στην αυτογνωσία των πολιτών, στη διάσωση και ανάδειξη των τεκμηρίων της εξέλιξης της πόλης».

Οι διπλωματικές εργασίες έχουν ως πεδίο τα εργοστάσια της οδού Πειραιώς, του Αγίου Διονυσίου, της Δραπετσώνας και του Κερατσινίου. Οι προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί ερευνητές γοητεύονται από την ακτή που περιβάλλει την πόλη, από τις συνοικίες της που εκβάλουν στη θάλασσα.

Ωστόσο, σύμφωνα με την επίκουρη καθηγήτρια της Σχολής Αρχιτεκτόνων κυρία Ελένη Αλεξάνδρου, οι πόλεις είναι πολύπλοκοι οργανισμοί, στη δημιουργία και εξέλιξη των οποίων συμμετέχει ένα πλήθος από απρόβλεπτους παράγοντες. «Επομένως, οι όποιες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις πρέπει να είναι ήπιες, αναστρέψιμες, μετριοπαθείς, ελαστικές, ευέλικτες και διαδραστικές για να έχουν κάποιες πιθανότητες να δοκιμαστούν και να συμβάλλουν σε βελτιώσεις του αστικού χώρου χωρίς να αναιρούν άκριτα τις υφιστάμενες ισορροπίες. Στους σπουδαστές πρέπει να τονίζεται ότι η πρωτοτυπία με κάθε θυσία δεν αποτελεί την ύψιστη αρχιτεκτονική αρετή», αναφέρει η ίδια.

Δεν είναι όμως μόνο οι σπουδάστριες και οι σπουδαστές που αποκτούν μία ιδιόμορφη σχέση με τον Πειραιά. Όπως επισημαίνει ο κ. Μπελαβίλας, μια τέτοια σχέση έχει και η Αρχιτεκτονική Σχολή. Θυμίζει τον Λύσσανδρο Καυταντζόγλου, εκ των πρώτων καθηγητών και αρχιτέκτονας του ιστορικού συγκροτήματος Πατησίων του Πολυτεχνείου, ο οποίος έγραφε τον καιρό της κατασκευής της νέας πόλης: «Δεν ανεβαίνω εις το άστυ, διότι ο Πειραιεύς με παρέχει περισσοτέραν ευχαρίστησιν, μάλιστα δε τώρα καλλωπιζόμενος έτι μάλλον. Συ δε μένε εις την μακράν της αεί τερπνής όψεως της θαλάσσης πρωτεύουσαν της Ελλάδος, ω της φιλοκαλίας».

Έναν αιώνα αργότερα, ήταν ο Δημήτρης Πικιώνης, ο οποίος περιδιάβαινε τις γειτονιές της Πειραϊκής, γοητευμένος από την "ανώνυμη" αρχιτεκτονική με τα "λαϊκά χαμόσπιτα του Πειραιά" και τις μονόριχτες στέγες τους, τις κρυμμένες πίσω από τα λαμπερά νεοκλασικά μέγαρα.

Ο μαθητής και διάδοχός του, ο Γιάννης Λιάπης, όπως υπογραμμίζει ο κ. Μπελαβίλας, «άφησε το αρχιτεκτονικό αποτύπωμα του στην προσπάθεια εκσυγχρονισμού του Πειραιά με τον Σταθμό Επιβατών του ΟΛΠ, το ημιτελές Πνευματικό Κέντρο Ζαχαρίου στην Καστέλλα και στο σχολικό συγκρότημα της οδού Τζαβέλα. Την ίδια περίπου εποχή, ο Νίκος Καλογεράς σχεδίαζε τη νέα μοντερνιστική επέκταση του εργοστασίου Παπαστράτος στον Άγιο Διονύσιο και οι Τάσος και Δημήτρης Μπίρης ένα από τα πρώιμα και ωραιότερα κτίρια τους, το αναψυκτήριο της Μαρίνας Ζέας».

Στην άλλη πλευρά της πόλης, θυμίζει ο κ. Μπελαβίλας, στις δυτικές φτωχογειτονιές, μία μεγάλη ομάδα καθηγητών μεταξύ των οποίων η Άννη Βρυχέα, ο Γιώργος Παντόπουλος και ο Γιώργος Χαϊδόπουλος μελετούσαν με τις σπουδάστριες και τους σπουδαστές τους καθ' όλη τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης τους οικισμούς των αυθαιρέτων και τους προσφυγικούς οικισμούς της Δραπετσώνας και του Περάματος.

Μερικές από τις πληρέστερες έρευνες για την εγκατάσταση των προσφύγων στον Πειραιά και τη σχέση τους με τη βιομηχανία γράφτηκαν από τον Γιάννη Πολύζο και από τον Γιώργο Σαρηγιάννη, ειδικότερα, ο δεύτερος, για τον Άγιο Ιωάννη Ρέντη. «Καθηγητές της Σχολής όλοι οι πιο πάνω, που τους συναντάμε με τα έργα τους και τα γραπτά τους στον Πειραιά από τη στιγμή που γεννήθηκε το Πολυτεχνείο ως σήμερα», υπογραμμίζει ο κ. Μπελαβίλας.

Και προσθέτει: «Ο τελευταίος σοβαρός πολεοδομικός σχεδιασμός του Πειραιά έγινε το 1985, πριν από τριάντα χρόνια. Ήταν το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας - Πειραιά και τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια των δήμων του Πειραιά. Τα τελευταία σύγχρονα δημόσια κτίρια καλής αρχιτεκτονικής κτίστηκαν επίσης πριν από εκείνη την εποχή. Ήταν ο Σταθμός Επιβατών του ΟΛΠ και το Δημαρχείο της Δραπετσώνας. Έκτοτε η πόλη έτυχε να μην έχει ούτε καλή δημόσια αρχιτεκτονική, ούτε πολεοδομικό σχεδιασμό. Μία στιγμή που έδινε αυτή τη δυνατότητα, η συγκυρία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, πέρασε κάνοντας μάλλον ζημιά παρά καλό στον Πειραιά».

Κι όμως ο Πειραιάς παραμένει ένας σημαντικός γεωπολιτικός κόμβος. Ο καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών κ. Κωνσταντίνος Μωραΐτης περιγράφει: «σήμερα, χιλιάδες χρόνια μετά την αρχαία άνθιση του λιμανιού του Κανθάρου, χιλιάδες χρόνια μετά την αρχαία οργανωτική παρουσία του λιμανιού της Ζέας, χιλιάδες χρόνια μετά τους ενάλιους Παρθενώνες που ο αρχαίος Πειραιάς οικοδόμησε, είναι ξανά η νομοτέλεια των γεωπολιτικών συσχετισμών που επιστρέφει, υποδεικνύοντας ίσως, πάλι, δυνατότητες πλησίστιες. Είναι αυτή η σύγχρονη γεωπολιτική νομοτέλεια που ανασύρει, από τους νεώσοικους της αμφιβολίας, τη βεβαιότητα πως το Λιμάνι του Λιονταριού διαθέτει το προνόμιο μιας κεντρικής, για τον σημερινό πλέον κόσμο, ναυτικής πόλης».

Την τελευταία περίοδο, το 2000 ως σήμερα, περισσότερες από 70 εργασίες έχουν ως πεδίο εφαρμογής ή έρευνας τον Πειραιά. Όπως εξηγεί ο κ. Μπελαβίλας, ως «Πειραιά» οφείλει να έχει κανείς στο νου του ολόκληρη την πειραϊκή μητροπολιτική περιφέρεια που εκτείνεται από το ανατολικό όριο του Κηφισού ποταμού και την ακτή του Νέου Φαλήρου ως το δυτικό όριο των λοφοσειρών του Περάματος και του Στενού της Σαλαμίνας, και το βόρειο των νταμαριών του Κορυδαλλού και του Ελαιώνα στον Ρέντη, την ευρεία πολεοδομική περιφέρεια με πληθυσμό μισού εκατομμυρίου κατοίκων.

Οι εργασίες των φοιτητών του ΕΜΠ επεξεργάζονται προτάσεις και τοποθετούν τον Πειραιά στο κέντρο της συζήτησης, αναδεικνύοντας κρίσιμα ζητήματα που αφορούν τον δημόσιο χώρο και τα δημόσια κτίρια, τα μνημεία της πόλης, την κατοικία και τις υποδομές πρόνοιας, τις μεταφορικές υποδομές, τον ρόλο του λιμανιού, το μέλλον του λιμένα της κρουαζιέρας και του εμπορικού λιμένα, της ναυπηγοεπισκευαστικής βιομηχανίας κ.ά.

Ο πλούτος των ιδεών και των προτάσεων που γεννήθηκε στα σχεδιαστήρια, τα αμφιθέατρα και τα εργαστήρια της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών εκτίθεται στη Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά, στο αποκαταστημένο νεοκλασικό μέγαρο του Παλαιού Ταχυδρομείου (Οδός Φίλωνος 29). Τα εγκαίνια είναι αύριο Κυριακή στις 19.30 μ. μ. και θα διαρκέσει ως τις 6 Ιουνίου 2015.

tovima.gr

eep logo