Αν το Πασαλιμάνι είναι η «ψυχή του Πειραιά» και το Τουρκολίμανο το όμορφο «προφίλ» της πόλης, εκείνο που δεκαετίες τώρα θαυμάζουν οι ξένοι και γενικότερα οι επισκέπτες της, η Πειραϊκή, θα έπρεπε να είναι η καρδιά της.
Όχι με την έννοια ενός κέντρου που δίνει ζωή (αυτό μάλλον είναι το λιμάνι, επιβατικό και εμπορικό), ούτε ίσως με την έννοια ενός εγκεφαλικού κέντρο, που κανονικά θα ήταν τα διάφορα διοικητικά κέντρα της πόλης (Υπουργείο, Περιφέρεια, Δήμοι).
Η Πειραϊκή είναι η καρδιά που αγαπά, συγκινείται και χτυπά δυνατά. Τουλάχιστον για εκείνους που «μιλάνε» τη γλώσσα του λιμανιού και έχουν στο μυαλό τους την κάτοψη του ευρύτερου Πειραιά.
Γενιές Πειραιωτών έμαθαν να κολυμπούν στο Σκαφάκι, τα Τουβλάκια, ή τον Καλαμπάκα. Ήδη από την δεκαετία του ’60 τα ταβερνάκια της Πειραϊκής, έχοντας πετάξει από πάνω τους τη ρετσινιά της γειτνίασης με ύποπτους χώρους και τη μυρωδιά του χασίς από τους ναργιλέδες, φάνταζαν ήδη ως προσιτά για εργάτες, μικρομεσαίους και μεσοαστούς, κέντρα οικογενειακής εξόδου – καμιά σχέση με το πανάκριβο Τουρκολίμανο. Αν και μεγαλοπρεπείς οικίες στη Φρεαττύδα, όπως του Καμπέρου, του Χαρχαλάκη, του Σκουλούδη ή «Τερψιχόρη» του Φακιολά αμφισβητούσαν ήδη από τις αρχές του εικοστού αιώνα την «αποκλειστική χρήση» της Πειραϊκής από το κόσμο του τοπικού λούμπεν περιθωρίου. Ενώ κι αυτός ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος, κατέβαινε στη Φρεαττύδα και με άμαξα μάλιστα, έφτανε μέχρι το Μπαϊκούτσι, τον σημερινό Όρμο Αφροδίτης, για να απολαύσει το ούζο ή τη ρακή του στο ομώνυμο ουζερί.
Αν υπάρχει ένα μέρος του κεντρικού Πειραιά, στο οποίο η πλαστική αισθητική, το κιτς και η «καθαριότητα» του Σκυλίτση (που κατά τα λοιπά ενθουσίαζαν ευρύτατα λαϊκά και αστικά στρώματα της Πειραϊκής κοινωνίας κατα την περίοδο της Χούντας), αυτό ήταν τα βράχια της Πειραϊκής. Συνήθως κάτω από πρόχειρες κατασκευές απλώνονταν τραπεζοκαθίσματα πάνω στα βράχια, ενώ οι αρουραίοι της ακτής δεν έλεγαν όχι σε ένα μεζεδάκι από γαρίδα ή μύδι που ξέμενε στο τραπέζι κάποιας παρέας. Μάλιστα, όταν γύρω στο 1983 η Μελίνα ως υπουργός Πολιτισμού, εν ονόματι της προστασίας του Κονώνειου Τείχους ξήλωσε εκείνες της κατασκευές και εξόρισε τα τραπεζάκια στο απέναντι πεζοδρόμιο, κόντεψε να ξεσπάσει εμφύλιος στον Πειραιά. Οι καταστηματάρχες της περιοχής ύψωσαν μαύρες σημαίες και πανό διαμαρτυρίας σε όλη την ακτή, ενώ ο τότε δήμαρχος Γιάννης Παπασπύρου, επίσης ηγετικό στέλεχος και ιδρυτικό μέλος του ΠΑΣΟΚ μαζί με τη Μερκούρη, είχε πάρει – διακριτικά έστω- το μέρος τους.
Τελικά από εκείνον τον καυγά προέκυψε ένας ωφέλιμος συμβιβασμός. Πέρασε μεν της Μελίνας και τα τραπεζάκια δεν απλώνονταν πάνω στα Τείχη. (Με την εξαίρεση της περιοχής του «Διρού», του ζαχαροπλαστείου εκείνου που έδωσε το όνομά του στην περιοχή, απέναντι από το οποίο υπήρχε ήδη από την εποχή του Σκυλίστη μια χωματερή-πλατεία με μπάζα που είχαν καλύψει τα αρχαία Τείχη). Πλην όμως ο «Μπαρμπαγιάννης», όπως αποκαλούσαν οι φίλοι του τον Παπασπύρου, εξασφάλισε κονδύλια και την άδεια να ανακαινίσει και να διαπλατύνει το άθλιο μέχρο τότε πεζοδρόμιο πάνω στην ακτή προς την πλευρά της θάλασσας και, αφού διατηρήθηκε ως είχε η περιοχή του «Διρού», η συνέχειά του μέχρι την «Τερψιχόρη» διμορφώθηκε σε μια σύγχρονη και καλαίσθητη πλατεία – μπαλκόνι, την πλατεία Νίκης.
Αίφνης η Πειραϊκή από τη Σχολή Δοκίμων έως τη Φρεαττύδα έγινε (και) χώρος περιπάτου. Στενάχωρος περίπατος από τη Σχολή Δοκίμων μέχρι και το γηπεδάκι του «Πορφύρα», αφού στενό είναι το πεζοδρόμιο, άνετος στη συνέχεια και μάλιστα με ένα υποτυπώδες παρκάκι και μια παιδική χαρά ανάμεσα σε τραπεζοκαθίσματα απέναντι στο «Διρό» και εξαιρετικός στη συνέχεια, μέχρι την πλαζ της Φρεαττύδας. Όλα αυτά μέχρι περίπου πριν από 20 χρόνια.
Στη δεσμευμένη σήμερα περιοχή από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, μήκους άνω του ενός χιλιομέτρου, από τον «Πορφύρα» μέχρι την «Τερψιχόρη», μπορεί ο διαβάτης να δει ότι με κάποια απόφαση του υπουργείο Πολιτισμού το 2005 στην περιοχή γίνονται κάποιες εργασίες ανάδειξης ενός Προμαχώνα και του Τείχους, αλλά στην πραγματικότητα όπως θυμούνται δημοτικοί παράγοντες της εποχής είχε δεσμευτεί πριν από το 1998.
Το καλοκαίρι του 2016 ο Αντιπεριφερειάρχης Γιάννης Γαβρίλης και ο Δήμαρχος Γιάννης Μώραλης συμφώνησαν να επισκεφθούν από κοινού τον υπουργό Πολιτισμού Αριστείδη Μπαλτά και να του ζητήσουν σε συνεργασία με την Αρχαιολογική Υπηρεσία να εκπονηθεί μια μελέτη που θα καθιστά την περιοχή προσβάσιμη εκ νέου στους πολίτες, ενώ μέσω ειδικών διαδρομών θα δοθεί η δυνατότητα ανάδειξης και των αρχαιοτήτων. Στη συνέχεια το πράγμα φάνηκε να μπατάρει προς την άλλη πλευρά, καθώς από κύκλους της Εφορείας Αρχαιοτήτων έπεσε στο τραπέζι η ιδέα να κηρυχθεί ολόκληρος ο Πειραιάς αρχαιολογικός χώρος. Ευτυχώς κάτι τέτοιο δεν έχει προχωρήσει.
Όπως άλλωστε δεν προχώρησε ποτέ και η ακραία πρόταση κύκλων του «Λιμανιού της Αγωνίας» να κηρυχθεί ολόκληρη η Πειραϊκή αρχαιολογικό πάρκο. Αντίθετα, οι ίδιοι παράγοντες που είχαν προωθήσει εκείνο το μαξιμαλιστικό αίτημα διάκεινται θετικά απέναντι σε προτάσεις αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ για την ανάδειξη και μετατροπή της Πειραϊκή σε υπερτοπικό πόλο δισκέδασης και αναψυχής. Σε ένα σχετικό διαγωνισμό είδαμε αρχιτεκτονικές προτάσεις που προέβλεπαν μέχρι και κατασκευή ξύλινων προβλητών που να μετατρέπουν τη δύσβατη ακτή σε πιο φιλική για τους λουόμενους. Ίσως καθώς περνάνε τα χρόνια σιγά-σιγά να κερδίζει έδαφος ο ρεαλισμός.
Ακριβώς όμως επειδή περνάνε τα χρόνια, οι σχετικές διαδικασίες πρέπει επιτέλους να «τρέξουν». Η διαπλάτυνση του υφιστάμενου πεζοδρομίου, η δημιουργία ξύλινου πεζόδρομου πάνω στα βράχια, η πρόσβαση στην ακτή με ξύλινες σκάλες που θα φτάνουν σε ξύλινες προβλήτες, η «απελευθέρωση από την «αρχαιολογική κατοχή» του χώρου που παραμένει δεσμευμένος, αποτελούν αιτήματα που πρακτικά πλέον δεν απορρίπτει κανείς. Εκείνο που όλοι ζητούν είναι όλες αυτές οι λογικές προτάσεις να γίνουν επιτέλους πράξη. Μια γενιά έχασε την Πειραϊκή. Ας μην τη χάσει και η επόμενη...
Αναγνώστης Κέντρος
Έκθεση στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος
