του Νίκου Μπελαβίλα
Μια μεγάλη παρέα περπατούσαμε το σούρουπο της Παρασκευής στα κατάφυτα μονοπάτια του Α' Νεκροταφείου Πειραιά, της Ανάστασης. Ξεναγός μας η ιστορικός Λίτσα Μπαφούνη. Η Λίτσα, διευθύντρια της Δημοτικής μας Πινακοθήκης, έχει βάλει στοίχημα ζωής την ανάδειξη του κοιμητηρίου. Είναι ο μόνος άνθρωπος στον Πειραιά, που το μελετά χρόνια τώρα και ανακαλύπτει τις μικρές και μεγάλες ανθρώπινες ιστορίες του: των ανωνύμων, των επωνύμων, των δημάρχων, των ποιητών και των βιομηχάνων, των μαρμαρογλυπτών και των νεκρών του πολέμου. Χαμένα στη βλάστηση με γκριζαρισμένα μάρμαρα από τα χρόνια, τα περίτεχνα μνημεία των ιδρυτών του Πειραιά ήρθαν στην Ανάσταση ολόκληρα, όταν στο γύρισμα του προηγούμενου αιώνα έκλεισε το έως τότε νεκροταφείο, εκείνο το μικρό αλλά πανάρχαιο δίπλα στο έλος˙ του Άγιου Διονύση. Συγκλονιστικά σημάδια του χώρου είναι τα αντικρυστά μνημεία των θυμάτων του μεγάλου βομβαρδισμού του '44 και των νεκρών ανταρτών του ΕΛΑΣ, που έσωσαν την Ηλεκτρική στο Κερατσίνι, δίνοντας την τελευταία μάχη με τους Γερμανούς.
Στη μάντρα που βλέπει τη δύση, βρίσκονται οι τάφοι της άλλοτε ακμάζουσας καθολικής κοινότητας, κρυμμένοι στη δυτική πλευρά δίπλα στην εξωτερική μάντρα. Άλλοι δύο επίσης άγνωστοι τομείς, τα ρωσικά και βρετανικά μνήματα βρίσκονται στην ίδια πτέρυγα.
Ο «σαλταδόρος» της Κατοχής ρεμπέτης Μιχάλης Γενίτσαρης, ο Σεφέρης που αγωνιούσε -βλέποντας τους καπνούς του βομβαρδισμού- για την τύχη της φίλης του Λιλής που παντρευόταν στον Πειραιά. Τελικά η βόμβα έπεσε στην ταβέρνα όπου γινόταν το γλέντι του γάμου και σκότωσε τους πάντες. Ο Πικιώνης που έστησε μια λίθινη στήλη για τον φίλο του Λάμπρο Πορφύρα φυτεύοντας από τη μια μεριά ελιά και από την άλλη δάφνη.
Τα πομπώδη τεχνουργήματα των μεγάλων οικογενειών Ρετσίνα, Δηλαβέρη, Μουτσόπουλου, Πατσιάδη, Λουκά Ράλλη. Και οι τάφοι των τυχοδιωκτών που έριξαν άγκυρα στον Πειραιά και διέπρεψαν: του Ιταλού Ξαβερίου Στέλλα με την πρώτη μπυραρία στο Παλατάκι, και του Σκωτσέζου μηχανικού Τζών Μακ Δούαλλ, ο οποίος αφού διέτρεξε τον μισό πλανήτη, ήρθε εδώ να στήσει εργοστάσια, ναυπηγεία, ατμοπλοϊκές εταιρείες και τα κατάφερε.
Ακόμη και τα δευτερεύοντα του νεκροταφείου, η πύλη, ο μικρός ναός και το νεκροτομείο, είναι περίτεχνα μνημεία.
Ήμασταν τυχεροί/ες, καθώς η Λίτσα Μπαφούνη συνοδευόταν από την αρχαιολόγο Αλεξάνδρα Συρογιάννη, τους ερευνητές του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Γιώργο Δερμιτζόγλου, Ιωάννα Παρασκευοπούλου και τον φιλόλογο Βύρωνα Μπαφούνη.
Έτσι τα παραμύθια γλίστρησαν από τα πρόσωπα, περάσαν στα γλυπτά, στις τελετές, στις δυνατότητες αξιοποίησης της Ανάστασης για το καλό της πόλης.
Οι ειδικοί επιστήμονες μίλησαν για τα αρχαία πειραϊκά νεκροταφεία και τα ταφικά έθιμα που έφτασαν στις μέρες μας, για τις μορφές των επιτύμβιων γλυπτών, για τους θόλους, τα αετώματα, τους κίονες, τα δωρικά, ιωνικά και κορινθιακά κιονόκρανα, για τους αγγέλους του θανάτου, τις δάδες που μετά την Αναγέννηση άρχισαν να χρησιμοποιούνται στην Ευρώπη και από τον 19ο αιώνα στον νεοκλασικό Πειραιά. Μέχρι και για τον ταύρο του Κεραμεικού, ο οποίος μετά την ανασκαφή που τον αποκάλυψε, έγινε μόδα και απεικονίζεται σε μάρμαρα.
Το Κοιμητήριο της Ανάστασης είναι ένα στολίδι και ταυτόχρονα μία κιβωτός της μνήμης του νεότερου Πειραιά. Οι λεηλασίες, οι καταστροφές που προκαλούν ανίδεοι, η εγκατάλειψη είναι φαινόμενα που δεν έχουν θέση σε αυτό τον ιερό τόπο, όπως και τα αυτοκίνητα που περιτρέχουν τα μονοπάτια. Ένα μικρό ηλεκτρικό όχημα θα μπορούσε να μεταφέρει τους ανθρώπους με κινητικά προβλήματα και τους υπερήλικες για να κοπεί αυτή η νέα συνήθεια του νεκροταφείου-πάρκινγκ. Η βλάστηση, υπέροχη, οργιώδης αλλά αφρόντιστη, τα συνοδά κτίρια του 1900 συγκροτούν ένα υψηλής αξίας τοπίο.
Ελληνικές πόλεις φροντίζουν τα παλιά νεκροταφεία τους, τα αναδεικνύουν και τα εντάσσουν στη διαδρομή των ιστορικών κοιμητηρίων της Ευρώπης. Είναι ώρα να το κάνει και ο Πειραιάς. Είναι ώρα τόσο η δημοτική αρχή όσο και η θρησκευτική ηγεσία να αναλάβουν αυτή την πρωτοβουλία.
